مرسده مقیمی
دنیای تصویر آنلاین ـ شش سال قبل اولین فیلم آجی بال روی پرده رفت و با توجه به موضوع نامتعارف و سینماهای کمی که در اختیار داشت و تقریبا بدون هیچ ستارهای خوب فروخت. فیلم اول او یک فیلم نئو نوآر اروتیک بود! و تا جایی که حافظهام یاری میکند هرگز در سینمای هند مشابهاش را ندیده بودم و همچنان هم ندیدهام! «B.A.Pass» شاید برای همین سوژه ملتهب و آوانگاردش بیش از داخل هند از سوی منتقدان جهانی مورد تحسین قرار گرفت. بال اما پس از آن مدتها پشت دوربین نرفت و خبری از او نبود و شاید بدیهی به نظر میرسید که فیلمسازان آوانگارد و خارج از جریان اصلی خیلی زود از دور خارج شوند و عطای فیلمسازی در بالیوود را به لقایش ببخشند.
سرانجام «ماده 375» پس از شش سال و در سکوت خبری ساخته شد و اکران محدودی هم داشت. هرچند این بار بال بازیگران شناختهشدهتری مثل آکشی کانا و ریچا چادا را برای نقشهای اصلی فیلمش برگزید اما باز هم به سراغ ستارههای مطرح نرفت؛ البته شاید این استایل کاری اوست که تمایل ندارد با ستارهها کار کند اما با توجه به بودجه کلان فیلمهای پرستاره شاید بال تهیهکنندهای که از پس هزینههای سرسامآور ستارهها برآید را برای سرمایهگذاری روی فیلمهای متفاوتاش پیدا نمیکند. به هر حال گرچه آکشی کانا بازیگر بیحاشیه و توانای بالیوود نمایشی دیدنی در «ماده 375» دارد و سایر بازیگران هم کارشان را به خوبی انجام دادهاند اما اگر بال این فیلم را با ستارههای مطرح میساخت؛ قابلیت این را داشت که با فاصله بسیار بهترین و مورد توجهترین فیلم 2019 باشد و حتی نماینده شایستهای برای سینمای هند در اسکار آتی اما به هر حال بالیوود ستارهمحور است و فیلمهای اینچنینی کمتر از آنچه استحقاقاش را دارند دیده میشوند.
با وجود این کم دیده شدن اما در سایت IMDb حدود 4000 نفر رأی خود را برای این فیلم ثبت کردهاند که ماحصلاش امتیاز 8.2 برای «ماده 375» است. البته اینکه در کشوری که یک میلیارد و سیصد میلیون جمعیت دارد تنها 4000 نفر برای فیلمی رأی ثبت کردهاند؛ نشان میدهد که این فیلم تا چه اندازه مهجور مانده است در حالی که با توجه به موضوع مهم و جذاباش و ساخت درست و دیدنیاش میتوانست جایگاهی ویژه نظیر فیلم «صورتی» با بازی آمیتاب باچان داشته باشد. با این حال اما سینماییها و کسانی که بخش هنری و قابل اعتنای سینمای هند را دنبال میکنند قطعا بسیار مشتاق فیلم بعدی آجی بال هستند. فیلمی که حتما امیدوارند با «ماده 375» شش سال فاصله نداشته باشد.
پس از همهگیر شدن جنبش «Me Too» در هالیوود، پای آن به بالیوود باز شد و پروندههای مختلفی نیز تشکیل شد. فارغ از بالیوود اما این جنبش در خود هالیوود هم پس از مدتی صدای عشاق واقعی سینما را درآورد! که مگر میشود مثلا هنرمندی با توانایی کوین اسپیسی را به سبب کاری که چند دهه قبل کرده از سینما کنار گذاشت؟! البته مخالفان با اصل جنبش و بلند شدن صدای زنان در مقابل ظلم مخالفتی نداشتند اما اینکه انگار این جنش پس از مدتی شرایطی را فراهم کرد تا هرکسی به بهانههایی مشابه فرد مشهوری را به دادگاه بکشاند و چهره او را مخدوش کند برایشان پذیرفتنی نبود. به ویژه که معمولا حتی پس از رد اتهام مربوطه نیز آن چهره هرگز به زندگی سابق خود بازنمیگشت و این برای عدهای تبدیل شده بود به محلی برای تسویه حسابهای شخصی و شاید نمود این بخش منفی در هند بیشتر بود.
فیلمنامه «ماده 375» را مانیش گوپتا که خودش کارگردان و فیلمنامهنویس شناخته شدهای است برای آجی بال نوشته است. غالب کارنامه هنری گوپتا را تریلرها تشکیل میدهد که آخریناش فیلم تحسین شده «راهاسیا» است. گوپتا در «ماده 375» با نگاهی بسیار متفاوت و دیدنی به جنبش «Me Too» پرداخته است. او با هوشمندی تمام هم به زنان آسیبدیده که توسط مردان مورد سوءاستفاده قرار گرفتهاند؛ میپردازد هم با ظرافت بیان میکند که این جنبش تا چه اندازه به محلی برای انتقامجویی و تسویهحسابی شخصی بدل شده است. در واقع ماده 375 قانون در هند که نام فیلم هم از روی آن برداشته شده میگوید: اگر بین مرد و زن رابطه جنسی برقرار شود و زن در دادگاه مدعی شود آن رابطه برخلاف میلاش بوده است از نظر قانون تجاوز رخ داده است و موتور متحرک فیلمنامه گوپتا نیز بر همین اساس است.
او با ظرافت به این پرداخته است که این قانون که بناست حامی حقوق بانوان باشد و سبب شود آمار تجاوز و ظلم به زنان در هند کاهش یابد در موارد بسیاری به جای برقراری عدالت و حق ستاندن در مقابل ظلم تبدیل به قانونی کاملا ضد مردان میشود و میتواند برایشان باعث عواقب جدی و البته به دور از عدالتی شود. حُسن فیلمنامه گوپتا به اندازه نگاه داشتن و متعادل بودن نگاهاش است. فیلم گرچه به صورت جدی به این جنبش پر سر و صدای هالیوودی و ماده 375 قانون هند نقد دارد اما ابدا به فیلمی ضد زن بدل نمیشود که اتفاقا همانقدر که کنار مرد میایستد از زنان نیز حمایت میکند. آجی بال نیز در اجرا با ظرافت تلاش کرده تا این تعادل را حفظ کند و همین سبب میشود فیلم مخاطب را پس نزند و او را با هر جنسیتی همراه کند.
همکاری بال و گوپتا یک تریلر دادگاهی دیدنی را رقم زده است که کمتر ایرادی میتوان از آن گرفت. بال با هزینه نکردن روی چهرههای شناختهشده از بازیگری تا تدوین و موسیقی و… در عین اینکه در هزینههای فیلم مستقلاش به طور جدی صرفهجویی کرده است اما با انتخابهای درست توانسته کاری کند که نتوان از او خردهای برای انتخابهایش گرفت. برای مثال پروین آنگره گرچه کارنامه پر و پیمانی ندارد اما تدوین او به کمک فیلمنامه گیرای گوپتا آمده و به فیلم ریتیم درستی بخشیده است و نمیگذارد بازتعریف پیاپی صحنه جرم و صحنههای پرتکرار دادگاه خستهکننده شود. از سویی انتخاب میرا چوپرا، دخترعموی پریانکا و پارینتی چوپرا نیز یکی دیگر از انتخابهای درست بال است. چوپرا که عمده فعالیتاش را در سینمای جنوب هند داشته اینبار در بالیوود هم خودی نشان داده است. از آنسو بازی راهول بات نیز که پیشتر در فیلم متفاوت «زشت» او را دیده بودیم در مقام کارگردانی که به جرم تجاوز به همکارش دادگاهی شده، باورپذیر و دلچسب درآمده است.
مایه تاسف است که با شروع فصل جوایز در هند اسمی از «ماده ۳۷۵» به میان نمیآید و جوایز بین ابر ستارهها دست به دست میشود! ندیده گرفتن فیلم مهم و کمنقصی نظیر «ماده ۳۷۵» برای سینمای هند که سالهاست در تلاش است وجه هنری و متفاوتاش را به دنیا نشان بدهد؛ خسران بزرگی است. کاش در جشنوارههای پیش رو این غفلت جبران شود و البته که خود عوامل فیلم نیز باید خودشان را جدی بگیرند و فیلم را به جشنوارههای مختلف ارسال کنند؛ سوژه جذاب و به روز «ماده ۳۷۵» هر کسی را برای دیدن آن کنجکاو میکند و بعید است مخاطبش را از وقتی که گذاشته پشیمان کند! این فیلم نه تنها یکی از بهترینهای 2019، که یکی از بهترینهای چند سال اخیر سینمای هند است.