در مسير روشن جشن حافظ: از ديروز تا امروز

علی معلم

از 1376 تا 1395 نوزده سال گذشته اما جشن دنياي تصوير که تنديس اش به نام و ياد هنرمند اصيل و يگانه ي ايران، خواجه حافظ شيراز، بنيان نهاده شده و همچون برخي جوايز نام حيوانات بر آن نيست (از قبيل خرس و شير و بز بالدار و ديگر موجودات بال دار و دم دار و سُم دار) امسال شانزده ساله شد، بگذريم از دو سالي که باد خشک و غبار ريز گرد زمانه نگذاشت چشم در چشم و دوش به دوش هم باشيم و همراه هم غزل خوان دفتر هنر شويم چه باک که در طريقت، رنجش خاطر خطاست. اکنون پس از برگزاري شانزدهمين جشن خرسنديم که آنچه بر تاريخ اين جشن رفته، حکايت غرورآفريني است که شاهدانش فهرست هنرمندان برگزيده ي اين جشن هستند. از آنان که روي در نقاب خاک کشيدند و از جوايز ريز و درشت اين سال ها تنها يک تنديس حافظ در خانه داشتند (همچون زنده ياد ساموئل خاچيکيان، مهدي فتحي عزيز، عليرضا وزل شميراني و…) تا کساني که در تداوم حق کشي و ناديده گرفته شدن در اين سال هاي ماضي، درست در زماني که بهترين آثارشان را ساختند، تنها اين تنديس حافظ بود که در دستان شان جاي گرفت و دستان گرم علاقه مندان سينماي ملي ايران که در تالارهاي برگزاري جشن تشويق شان کرد و بعد با ورود نوارها و لوح هاي مراسم به خانه هاي ميليون ها ايراني رفت تا آنها را نيز در اين ستايش همراه سازد.

و اما جشن دنياي تصوير ثمره ي توصيه ي زنده ياد علي حاتمي است به صاحب اين قلم. در سال هاي زندگي بابرکت اش هنگامي که حاتمي براي نخستين بار در جمعي به خاطر دلشدگان اش دعوت به تشويق شد در حال رفتن بر روي صحنه از دستپاچگي در حال افتادن از پلکان بود. بعد از اين مراسم علي به من گفت: «علي جان، هنرمند اين ملک سال هاست به جاي تشويق يا تحقير شده يا در زمانه درست از او يادي نشده، از اين رو آداب تحسين شدن و از پله ها بالا رفتن و سخن گفتن نمي داند، کاري کنيد که تشويق را ياد بگيريم». و اين بود که دنياي تصوير نه تنها در مقام نقد و نظر و تحليل و سخن سنجي و ذکر ايرادات، که در تشويق و تحسين و شادباش زنده هاي هنر پاي به راه شد تا امروز. پس اين مراسم به ياد علي حاتمي هم هست که خود غزل خوان حافظ بود و در کمال الملک اين شعر در پيش آگهي فيلم آمد که:

گر در سرت هواي وصال است حافظا / بايد که خاک درگه اهل هنر شوي

جشن دنياي تصوير براي نخستين بار در مملکت هنرپرور و هنرمند«گَز»مان، علاوه بر تحسين دست اندرکاران هنر و فن سينما و تلويزيون، در ستايش از صاحبان قلم و نقادان و مورخان و نويسندگان و مترجمان هم به اندازه توان پا پيش گذاشت. در حالي که در اغلب جشن هاي سينمايي کمتر يادي از اين فرهيختگان مي شود. دکتر هوشنگ کاووسي، جمال اميد، محمد تهامي نژاد، عليرضا وزل شميراني، سعيد خاموش، بيژن اشتري، جواد طوسي،  امير پوريا، خسرو دهقان و عباس بهارلو از جمله دريافت کنندگان تنديس حافظ فعاليت پربار در عرصه ي ادبيات سينمايي کشور بودند.

حافظ، به يقين تنها جشني است که با روي گشاده از چهره هاي جديد و هنرمندان نوآمده استقبال کرده است. در طي پانزده دوره ي جشن بسياري از تحسين شدگان از جمله جوانان مستعدي بودند که در طي اين نوزده سال، خود به ستون هاي استواري در حرفه شان تبديل شدند. بسياري از بازيگران مطرح اين سال ها نخستين جايزه ي خود را از اين مراسم دريافت کرده اند.

از فريبرز عرب نيا و محمدرضا فروتن و ليلا حاتمي و امين حيايي و هديه تهراني و بهرام رادان و علي مصفا و ويشکا آسايش و پگاه آهنگراني و مهتاب کرامتي تا حامد بهداد و نويد محمدزاده و پريناز ايزديار.

جشن ما و شما طي اين سال ها، در ستايش از هنرمندان صاحب کرسي و شيوخ عالم سينما هم کم نگذاشته، از مسعود کيميايي و نعمت حقيقي و ناصر تقوايي و بهرام بيضايي و عزت ا… انتظامي و داريوش مهرجويي و سعيد پورصميمي و جمشيد مشايخي و حميده خيرآبادي و مهدي فتحي و ساموئل خاچيکيان و ناصر تهماسب تا منوچهر اسماعيلي و جمشيد هاشم پور. ستايش از بزرگان، ستايش از بزرگي است.

جشن دنياي تصوير هيچگاه به ديده حقارت به اندازه تصاوير ننگريسته، در اين سال ها که تلويزيون و شبکه نمايش خانگي مأمن و مأواي هنرمندان بسياري بوده که هنرشان را در  چهارراه ارزان فروشان روزمرد نفروخته اند دنياي تصوير نيز دست اندرکاران مجموعه هاي تلويزيوني را که ارزش کارشان ماندگار بود، قدر دانسته است. کيانوش عياري، مهدي فخيم زاده، حسن فتحي، محمدرضا هنرمند و بهرام بهراميان از جمله اين تحسين شدگان در تنديس حافظ بودند.

جشن حافظ يگانه مراسمي بوده که به ترانه در خدمت تصوير نگريسته و در اين سال ها چه بسيار خوانندگاني که نخست در اين جشن خواندند و ماندند از ماني رهنما و خشايار اعتمادي و مهران مديري و محمدرضا صادقي تا برگزيدگاني چون محسن چاووشي، رضا يزداني، عليرضا قرباني، سالار عقيلي، همايون شجريان و شهرام ناظري.

جشن حافظ، يگانه مراسمي در ايران بوده که هيچگاه به کمدي و کمدين ها به ديده تحقير نگاه نکرده و پاسدار تلاش هنرمندانِ اصيلي بوده که امروز آوازه دارند و حضوري ملي و مردمي. از رضا عطاران و مهران مديري و رضا شفيعي جم و سيامک انصاري و بهنوش بختياري و پيمان قاسم خاني تا حميد لولايي و مريم اميرجلايي و اردلان شجاع کاوه و مهران رجبي و ريما رامين فر و احمد مهرانفر.

در طول شانزده دوره گذشته، اين جشن کارگردانان و تهيه کنندگان اصيل اين کشور را تنها نگذاشت آن هم در دوراني که هيچکس «درخت گلابي» شان را لمس نکرد و «رنگ خدا»يشان را نديد و «زير نور ماه» با  آنان نبود و «آواز گنجشک ها»يشان را نشنيد و در «مزرعه پدري» شان قدم نزد و در «چهارشنبه سوري» شان شرکت نکرد و «شوکران» شان را ننوشيد و در «تولد يک پروانه» شان حضور نيافت و با «واکنش پنجم» شان همراه نشد و «آوازهاي سرزمين مادري» شان را نخواند و به «اشک سرما» خيره نشد و بر «کاغذ بي خط» شان ننوشت و «سگ کشي» شان را نظاره نکرد و «خيلي دور» که نه «خيلي نزديک» شان هم نشد و بر «اتوبوس شب » سوار نشد و در «کافه ستاره» ننشست و «باران» صورت اش را نشست و بر «بيد مجنون» ننگريست و سوار «مرسدس» نشد و «بچه هاي آسمان» را ملاقات نکرد و با «عروس آتش» همدرد نشد و «شب يلدا» را با آنان نبود و «خانه اي روي آب» را ننگريست، با «درباره الي» به دل دريا زد و به «گذشته» نگريست و روي «ردکارپت» راه رفت، با «نهنگ عنبر» «دوران عاشقي» را سپري کرد و به «ابد و يک روز» خيره شد. جشن حافظ با بزرگان اين سينما يکجا ايستاد و تسليم فضاهاي روشنفکري و رسمي نشد.

امسال سينماي ايران يکي از مهم‌ترين فيلمسازان اش را از دست داد. عباس کيارستمي نه فقط در داخل مرزهاي ايران کارگردان مطرحي بود که در سرتاسر جهان از احترام ويژه‌اي برخوردار بود و بسياري از کارگردانان مهم جهان از سبک تجربه‌گرايانه منحصربه فرد او الهام گرفتند. فيلمسازي که هميشه به تجربه‌هاي جديد و هنر در اوج سادگي مي‌انديشيد. براي يادبود اين فيلمساز بزرگ تصميم گرفتيم که از امسال نشان ويژه‌اي به نام «نشان عباس کيارستمي» به جوايز جشن حافظ اضافه شود. عباس كيارستمي از جمله فيلمسازاني بود که هيچ‌گاه خودش را محدود به يک شيوه فيلمسازي نکرد. هم با بازيگر بين‌المللي فيلم ساخت و هم با يک دوربين فيلمبرداري دستي.

نشان عباس كيارستمي به فيلمساز جوان و تجربه‌گرايي اهداء مي شود که زبان بصري منحصربه فردش اهميت دارد. ضمن اينكه در سال‌هاي آينده ممكن است نشان عباس كيارستمي جشن حافظ به فيلمسازان بين‌المللي هم داده شود.

عباس کيارستمي هميشه به فيلمسازي جوانان علاقه نشان مي‌داد و حالا اميد داريم با اين نشان به اسم کيارستمي جوانان فيلمساز براي تجربه کردن و دست يافتن به دريچه‌هاي جديدي در سينما تشويق شوند.

و اکنون ما و شما همراهان شانزدهمين جشن سينمايي- تلويزيوني دنياي تصوير را با موفقيت پشت سر گذاشتيم. ديده خطاپوش نداريم، که تنها متعلق به حضرت حق است، دفتر نوشته مان حتماً خطا و جفا داشته که بر ما ببخشايد و ببخشاييد هر چند که اندک ملامت گران بي انصاف، حُسن ها ناديده گرفته باشند؛ اما سوگند به قلم که آنچه تا امروز رفته همه از سر ارادت به فرهنگ و هنر اصيل اسلامي- ايراني مان بوده و هست. تا چه قبول افتد که در نظر آيد.