داستان ساخت بمب اتم از زاویه‌ای متفاوت/درباره مستند یک جاسوس دلسوز

رابرت پیتمن،اسکرین رنت

ترجمه اردوان وزیری

اٌپنهایمر ساخته‌ی کریستوفر نولان باعث جلب توجه مجدد نسبت به ساخت بمب اتم شد اما فیلم‌های دیگری مثل یک جاسوس دلسوز(A Compassionate Spy) هم هستند که به کاوش جنبه‌های دیگری از این موضوع می‌پردازند.یک جاسوس دلسوز بر تئودور هال متمرکز است،فیزیک‌دانی که در پروژه منهتن مشارکت داشت اما در عین حال جاسوس شوروی هم بود.به‌رغم شناسایی او به عنوان یک جاسوس شوروی،تئودور هال به دلایل متعدد ازجمله کٌد شکسته‌شده‌ی ونونا هرگز به خیانت متهم نشد.اٌپنهایمر یکی از موفق‌ترین فیلم‌های تابستان بود اما معلوم شد تنها فیلمی نیست که امسال باید درباره ساخت بمب اتم تماشا کرد.اٌپنهایمر با روایت نقش رابرت جی.اٌپنهایمر در خلق پروژه‌ی لوس‌ آلاموس و تست اتمی ترینیتی به عنوان یکی از محبوب‌ترین داستان‌های تابستان امسال توفانی در جهان به پا کرد.هرچند،با وجود یک فیلم فوق‌العاده دیگر که در تابستان 2023 به نمایش درآمد و به همین موضوع اختصاص داشت مشخص شد چیزهای بیش‌تری از داستان ساخت بمب اتم که اٌپنهایمر به نمایش می‌گذارد وجود دارد.اٌپنهایمر کریستوفر نولان دوباره توجه جهانیان را به ساخت بمب اتم و نقش آن در جنگ جهانی دوم جلب کرد و بحث‌هایی راجع‌به اخلاقیات تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی برانگیخت.فیلم‌های زیادی به این موضوع پرداخته‌اندفیلم مرد چاق و پسر کوچک(1989) داستان ساخت بمب اتمی از دیدگاه ژنرال لزلی گرووز که مت دیمون نقشش را در اٌپنهایمر ایفا می‌کند روایت می‌کرد در حالی که جن پابرهنه(1983) تصویری وحشتناک از پیامدهای انفجار بمب اتمی را از دیدگاه ژاپنی‌ها بازگو می‌کند.اما یک فیلم جدید از زاویه‌ی دیگری به این موضوع می‌پردازد.یک جاسوس دلسوز فیلمی است که ریشه‌های بمب اتمی و همچنین پیامدهای آن را کند و کاو می‌کند اما این بار بر تئودور هال متمرکز است.او فیزیک‌دان دیگری بود که نقش بزرگی در پروژه منهتن ایفا کرد،اگرچه خود را در پس اسرار تاریکی پنهان کرده بود.یک جاسوس دلسوز یک فیلم مستند شامل مصاحبه‌های متعدد و بازسازی دراماتیک داستان تئودر هال است.این مستند پس از رونمایی و نمایش در فستیوال فیلم ونیز 2022 با استقبال منتقدان روبرو شد.اگرچه تئودور هال فیزیک‌دان بود اما نقش او در پروژه منهتن بسیار فراتر از علم و دانشش می‌رفت زیرا درواقع برای شوروی جاسوسی می‌کرد.هال زمانی که فقط 18 سال داشت وارد لوس آلاموس شد و یکی از جوان‌ترین فیزیک‌دان‌هایی بود که در این پروژه کار می‌کرد.او طی دورانی که درگیر این پروژه بود کم‌کم به این نتیجه رسید که آلمان برای این که به‌طور واقع‌بینانه قادر باشد به ساخت بمب اتمی دست پیدا کند بسیار به شکست نزدیک است.

هال نگران بود که انحصارگرایی ایالات متحده در زمینه ساخت سلاح‌های اتمی منجر به ایجاد یک دولت فاشیستی خواهد شد و به منظور جلوگیری از این امر تصمصم گرفت اطلاعات پروژه را در اختیار شوروی قرار دهد.در 1944،تئودور هال درظاهر برای جشن تولد 19 سالگی‌اش به منهتن رفت.هرچند هال درواقع از یک شرکت تجاری اتحاد جماهیر شوروی بازدید کرد که مقر آن در منهتن بود،جایی که او اطلاعاتی درباره یک مامور شوروی به دست آورده بود.او سپس جزئیات را در اختیار آن مامور گذاشت که وی نیز به نوبه‌ی خود اطلاعات را به شوروی تحویل داد.این اولین قدم در ارتباط هال با شوروی بود و او تا سال 1946 که صلاحیت امنیتی‌اش لغو شد به این کار ادامه داد.تئودور هال توضیحاتی درباره بمب مرد چاق و همچنین اطلاعاتی راجع‌به تخلیص و پالایش پلوتونیوم را به شوروی داد.به‌رغم این‌که اف.بی.آی در 1950 کشف کرد که تئودور هال جاسوس شوروی بوده او هرگز به خاطر خیانت محاکمه نشد.براساس اعلام اف.بی.آی،به دلیل این‌که همکاری هال با شوروی زمانی کشف شد که اف.بی.آی پیام‌های شوروی را به عنوان بخشی از پروژه ونونا رهگیری و رمزگشایی کرده بود هال محاکمه نشد.روس‌ها معتقد بودند کد استفاده شده در سند ونونا غیر قابل رمزگشایی است و اگر اف.بی.آی هال را به جاسوسی متهم می‌کرد روس‌ها می‌فهمیدند کد غیرقابل رمزگشایی‌شان شکسته شده است.اف.بی.آی بر این باور بود که به‌واسطه‌ی کد رمزگشایی شده می‌توانند اطلاعات بیش‌تری درباره روس‌ها به دست آورند و همین سبب شد اتهامی متوجه هال نکنند.البته دلایل دیگری هم برای متهم نکردن هال وجود داشت.عده‌ای حدس می‌زنند پیام‌های ونونا نمی‌توانست به عنوان مدرک در دادگاه مورد قبول واقع شود چون شواهدی شنیداری بودند و از آن‌جایی که این تنها مدرک اف.بی.آی بر علیه هال بود آن‌ها نمی‌توانستند اقدام بیش‌تری انجام دهند.علاوه بر این،یک سند 103 صفحه‌ای که تحت قانون گردش آزاد اطلاعات در2021 منتشر شد نشان می‌داد به پیگیری جی.ادگار هوور مدیر اف.بی.‌آی درباره هال به دلیل وجود این باور که آشکار شدن موضوع ممکن است سبب ایجاد مزاحمت دولت مک‌کارتیستی برای فعالیت‌های نیروی هوایی گردد خاتمه داده شده بود.

بنابراین،اگرچه این داستان به اندازه روایت اٌپنهایمر شناخته شده نیست اما باید داستان تئودر هال در یک جاسوس دلسوز را حتما تماشا کرد.