ارغوان اشتری
دنیای تصویرآنلاین-دهه پنجاه میلادی دوران داداش هندی داداش روسی بود.دو کشور هند و روسیه بشدت تمایلات چپ سیاسی داشتند و هر دو شیفته یک مردهنرمند بودند:راج کاپور.
راج کاپور در تنها سفری که به اتحاد جماهیر شوروی داشت بدون گرفتن روادید به روسیه سفر کرد، در کشوری که آن سال‌ها دیوان‌سالاری خاصی داشت. او بی ویزا وارد خاک روسیه شد و باچهره‌های خندان روس‌ها روبه رو شد.
ریشی کاپور، پسر راج کاپور تعریف می‌کند که پس از گذشتن از بخش خروجی فرودگاه پدرم منتظر تاکسی بود…کم کم مردم روسیه او را شناختند. تاکسی او سررسید و راج کاپور سوار شد. اما تاکسی نتوانست به مسیرش ادامه بدهد مردم دور تاکسی را گرفتند.
راج کاپور در پایتخت اتحاد جماهیر شوروی به سر می برد تا «آواره/Awara » را که اخیراً اکران شده بود برای مخاطبان جدید تبلیغ کند. ترجمه روسی فیلم Bradgaya بود و بلافاصله تماشاگران را مجذوب خود کرد ، و کاپور به عنوان یک بت ، نماد جذابیت در شوروی شناخته شد.
این فیلم تقریباً 64 میلیون بلیط فروخته و سومین فیلم خارجی پرفروش در اتحاد جماهیر شوروی شد.چه چیزی باعث شد راج کاپور در شوروی به چنین نمادی تبدیل شود؟
غالباً شرایط ژئوپلیتیکی سرنوشت واردات فرهنگی را مشخص می کند.هند قبل از استقلال در آوریل 1947 روابط دیپلماتیک خود را با اتحاد جماهیر شوروی برقرار کرده بود. رابطه شوروی وهند در سال‌های پنجاه نزدیک‌تر شد، هنگامی که نخست وزیر نهرو تحت فشار آمریكا در جنگ كره سر خم نکرد و تحت تأثیر شوروی قرار گرفت .
اما نقطه عطف واقعی زمانی اتفاق افتاد که استالین ناگهان در سال 1953 درگذشت.نیکیتا خروشچف ، که کمتر خشونت و افراط‌گرایی داشت ، زمام امور را به دست گرفت و از افراط گرایی‌های استالین کوتاه آمد.
خروشچف که قوانین استالین را تا حدی زیرپا گذاشته بود، آرامش زیادی را برای واردات فرهنگی ، از جمله سینما ، به اتحاد جماهیر شوروی بخشید. در نتیجه افزایش تقاضا ، راج کاپور ترغیب شد تا فیلم آواره را در سال 1954 در بازار سوسیالیست تازه کشف شده هند اکران کند.
بنابراین فیلم‌های هندی ، به ویژه فیلم هایی با بازی راج کاپور ، دیو آنند و دیلیپ کمار ، به سالن های سینمای شوروی راه باز کردند.
اگرچه “Chhinnamul” ساخته نیمای گوش اولین فیلم بالیوودی بود که در شوروی اکران شد ، اما این شخصیت چاپلین‌وار راج کاپور در فیلم های پرفروشی مانند «آواره» و «آقای 420» بودند که به واقع تماشاگران شوروی را مجذوب خود کردند. بده-بستان روی پرده میان راج کاپور و نرگس بسیار تاثیرگذار بود. استقبال طرفداران از این ستاره ها در اتحاد جماهیر شوروی در آن زمان معادل سینه‌چاکی برای گروه بیتلز در دهه 1960 به گفته منتقدان بود.
کاپور ، با لبخند کمی مضحک ، با راه رفتن کمیک و شلواری تا مچ پا ، نمادی از خوش بینی تبدیل شد.نقش‌های راج کاپور او را به عنوان یك معصوم نیکوکار و به طرزی غیرعادی رمانتیك اما محبوب نشان می‌داد. خطوط داستانی قابل پیش بینی حول موضوعات همدردی با مظلوم ،مکتب برابری طلبی سوسیالیستی و پیروزی خیر بر شر در میان روس ها طنین انداز شده بود، برای مردمی که تنها گزینه دیگرشان در سینما فیلم های تبلیغاتی بود.
فراتر از این مضامین سنگین ، تماشاگران در صحنه های چشم نواز غرق می شدند که بازیگرانی مانند راج کاپور در میان زیبایی عجیب کوه های آلپ سوئیس با قهرمانان زن نرد عشق می باختند.
“فیلم های هندی برای مردمی که از ایده‌ی دولت برای عشق به سرزمین مادری خسته شده بودند ، راه شیرین فرار از زندگی را فراهم می‌کرد.
عوامل مشترک دیگری نیز وجود داشت. شوروی تازه شروع به بهبودی از ویرانی جنگ جهانی دوم ، دیکتاتوری استالین و اقتصاد فروپاشیده کرده بود.هند نیز دوره مشابهی را طی می کرد ، در مسیر بهبودی پس از خلاصی از استعمار و اقتصاد بهم ریخته بود.
فیلمنامه نویسان فیلم هایی را که بازتاب دهنده این واقعیت ها و مبارزات بود می نوشتند ، اما برخی تصمیم گرفتند که از این موج جدا شوند و قدم‌های دیگری را برای نمایش امکان بهتر زندگی که گاهی اوقات تصویر زندگی بر بستر گل رز بود، بردارند.
برخی این فیلم‌ها را فرار از واقعیت می نامند ، در حالی که دیگران به کیفیت الهام بخشی آنها اعتقاد دارند. مخاطبان فیلم‌های هندی فقط می خواستند از کارهای روزمره زندگی عادی خود فرار کنند.به همین دلیل بود که برداشت تند و تیز ساتیا جیت رای در مورد وضعیت بشر در شوروی مورد استقبال قرار نگرفت. مردم نمی خواستند یادآور واقعیت های تلخ روزمره خود باشند. آنها سه تا چهار ساعت می خواستند راهی برای نجات داشته باشند.
کاریزمای خارق العاده راج کاپور روی پرده و در واقعیت به جذب مخاطبان روس کمک کرد. مردم متوجه شدند که با پیروزی ها و دردسرهای او ارتباط برقرار می کنند. و به هیچ وجه بازیگری نمی تواند بدون داشتن مهارت در کار خود با مخاطب خارجی ارتباط برقرار کند.
کافی است مکاتبات منتقد برجسته سینمای روسیه ، الکساندر لیپکوف را که از طرفداران راج کاپور دریافت می کرد ، بخوانید.
یکی از علاقمندان راج کاپور پس از تماشای «سنگام» چنین برای لیپکوف نوشته بود:«”من فداکاری های مردم را به خاطر عشق واقعی دیدم. من الگوی دوستی واقعی را کشف کردم ، نه با کلمات بلکه با عمل .» . هنگامی که لیپکوف نقد متوسطی برای فیلم سنگام نوشت ، چند طرفدار راج کاپور در روسیه تهدید کردند که او را در خیابان می کشند
می گویند ترانه «آواره ام» از فیلم آواره یکی از ترانه‌هایی بوده که بوریس یلتسین،رئیس جمهور سابق شوروی بوده است.