دنیا میرکتولی
دنیای تصویر آنلاین- هایائو میازاکی یکی از مهم‌ترین انیماتورهای سینمای ژاپن و جهان است. این هنرمند ژاپنی با قدرت تخیل و ایده‌های خلاقانۀ خود بسیاری از مرزها را پشت سر گذاشته و جهان را تحت تأثیر قرار داده است. شیفتگان سینما در هر کجای جهان که به نیروی سحرآمیز خیال ایمان دارند و دل به دنیای فانتزی و رؤیایی انیمیشن می‌سپارند، حداقل یک اثر از میازاکی را در لیست انیمیشن‌های محبوب عمر خود دارند.
هایائو میازاکی چند روز پیش 78 ساله شد و به همین مناسبت نگاهی اجمالی می‌اندازیم به دنیای شگفت‌انگیز استاد انیمیشن‌سازیِ ژاپن.
آثار هایائو میازاکی همانند بسیاری از فیلمسازان بزرگ جهان، المان‌ها و تم‌های مشترکی دارند که این عناصر مشترک، هم مضمونی‌اند و هم تصویری. در ابتدا به غنای معنایی و عناصر تکرارشوندۀ مضمونی در فیلم‌های این انیمیشن‌ساز جریان‌ساز می‌پردازیم.
عرفان و اسطوره از المان‌های مهم و همیشگی دنیای میازاکی است. قصه‌ها و حکایات این فیلمساز بسیار ملهم و متأثر از آیین‌ها و افسانه‌های کهن و محبوب سرزمین ژاپن است و ردیابیِ اشاره‌های تاریخی و اسطوره‌ای در این آثار، برای مخاطبان می‌تواند بسیار وجدانگیز و لذتبخش باشد. نبرد بین خیر و شر و تقابل میان خدایان و ارواح مقدس با شیاطین و هیولاها، نقش پررنگی در قصه‌های میازاکی دارد. گاهی سحر و طلسم و جادو در این داستان‌ها از قاعده و اصول خارج شده و مهارگسسته می‌شود. مثل فیلم «شاهزاده‌خانم مونونوکه» (1997)، و یا «شهر ارواح» که در سال 2001 برای میازاکی اسکار بهترین انیمیشن سال را به ارمغان آورد.
یکی دیگر از رنگ‌مایه‌های حیاتی و موردعلاقۀ میازاکی، حضور زندۀ طبیعت است. طبیعت از نگاه میازاکی منشأ زندگی‌ست و اجزای طبیعت در کارهای این انیماتور آن‌قدر چشم‌گیر است که جز ارتباط عمیق و ریشه‌دار میان انسان و طبیعت چیز دیگری را به ذهن متبادر نمی‌سازد. میازاکی دربارۀ محیط زیست و نابودی تدریجی آن به دست بشر مدرن، هشدارهای مهمی به مخاطبان خود می‌دهد و گاهی طبیعت را به طغیان در برابر خشونت و بی‌رحمی انسان وامی‌دارد. نمونۀ درخشان این آثار «شاهزاده‌خانم مونونوکه» است که از بخشندگی روح و قلب جنگل و تأثیر دامان سبز طبیعت بر سلامتی و آرامش روح و ذهن و جسم بشر می‌گوید.
کودکان نیز منابع الهام بزرگی برای میازاکی‌اند. بچه‌ها با آن دنیای پاک و معصومانه و رهایی و سرخوشی کودکانه‌شان در بیشتر انیمیشن‌های میازاکی در قلب درام حضور دارند و در نهایت، هم به درک تازه‌ای از خویشتن و جهان پیرامون‌شان می‌رسند و هم تأثیر چشمگیری بر روی رفتار و افکار بزرگترها می‌گذارند.
تم صلح‌طلبی و ضدیت با جنگ و اثرات ویرانگر آن نیز بخش قابل توجهی از جهان میازاکی را تشکیل می‌دهد. مثلا این کارگردان ژاپنی «قصر متحرک هاول» (2003) را با الهام از دنیای جادوگری و در واکنش به جنگ عراق ساخت.
وجه زندگینامه‌ایِ کارهای میازاکی را نیز نباید نادیده و دست کم گرفت. خانواده برای این فیلمساز مفهومی جدی دارد و در بسیاری از سکانس‌های انیمیشن‌های او می‌توان رد و تأثیر رؤیاهای کودکی و تجربه‌های تلخ و شیرین زندگانی او را دید و حس کرد.
اما جدا از مهارت‌های داستان‌گویی و شخصیت‌پردازیِ میازاکی و مضامین مشترکی که مثل حلقۀ اتصال میان آثار او عمل می‌کنند، مهم‌ترین ویژگی کار این انیماتور که به نظرم دستاورد بزرگ سینمای اوست، تصویر‌ی‌کردن زیبای ایده‌ها و طراحی خاص فضای داستان‌هاست. میازاکی تسلط مطلقی بر تکنیک‌های انیمیشن‌سازی دارد و تصاویر آثار او نیروی نامتناهی تجسم و تخیل این فیلمساز خلاق را بر مخاطبان‌اش آشکار می‌کند. میازاکی خود با دقت و وسواس و شیفتگیِ تمام بر روی نقاشی همۀ جزئیات فیلم‌هایش نظارت دارد و بیشتر وقت‌ها خودش دست به کار طراحی و نقاشی می‌شود. علاوه بر طراحی ظریف و جذاب و پر از جزئیات شخصیت‌ها و حیوانات، طبیعت در این آثار از نظر بصری بسیار چشم‌گیر و تماشایی و گاه خیره‌کننده است. مثلا جنگل و رودخانه و دریا و آسمان در انیمیشن‌های میازاکی بسیار زیبا و دلربا تصویر می‌شوند و عشق به طبیعت را در مخاطب برمی‌انگیزند.
هایائو میازاکی در یازده انیمیشنی که تا امروز ساخته، جهانی نوآفریده خلق کرده و می‌توان در هر نوبت تماشای این آثار، از جهان بیرون و زندگی روزمره جدا شد و در جهان نوآفریدۀ هنرمند گم شد. دنیای میازاکی قدرت تخیل و احساسات و هوشمندی ما را درگیر می‌سازد و روشنگر این واقعیت است که انیمیشن دارای توانایی‌های پیش‌بینی‌نشده‌ای است و می‌توان آن را مثل یک فیلم زنده جدی گرفت.